..آنلاین..
علی‌خان امین‌الدوله و ماجرای انجمن معارف
با رضا صمیم
علی‌خان امین‌الدوله از جمله رجالی در عصر ناصری و مظفری به شمار می‌آید که پیش از آنکه این امکان را بیاید تا به عنوان مقامی درباری در دولت قاجار نقش ایفا کند، در جایی شبیه به عرصهء عمومی به برخی فعالیت‌های تحول‌خواهانه و ترقی‌طلبانه دست می‌زد. عمدهء این فعالیت‌ها، پس از ناامیدی‌ای که از ایجاد امکان حقوقی تحول در مناسبات نهادی دربار ناصری پدید آمد، در انجمن‌هایی رخ دادند که تا حدودی بسیاری مدنی به‌شمارمی‌آمدند.
علی‌خان امین‌الدوله خود از رجال مؤثر در رونق اینگونه انجمن‌ها بود و تا 1276 شمسی که به عنوان صدراعظم برگزیده شد بیشتر زمان خود را در اینگونه محافل و مجامع می‌گذراند. جدیتی که فعالیت این محافل و انجمن‌ها یافتند سبب شد به هدایت علی‌خان امین‌الدوله، مظفرالدین‌شاه دستور تدوین نخستین قانون مدنی ایران را در سال 1276 شمسی صادر کند. قانونی که قرار بود مناسبات عامهء مردم را به عنوان عرصه‌ای مستقل تنظیم نماید و از شکلگیری و تأسیس نهادهایی که این مناسبات را متجلی کند حمایت نماید.
نمونهء ممثل این قبیل نهادها، انجمن معارف بود که برعکس نهادهای جدیدی که در عصر ناصری برای سامان دادن به امر آموزش پدید آمده بودند خود را چونان نهادی بیرون از حوزهء اقتدار دربار معرفی می‌نمود. علی‌خان امین‌الدوله از مشوقین و حامیان راه‌اندازی این انجمن بود و آن را نتیجه و ثمرهء تلاش‌هایش برای شکلگیری حیات مدنی در ایران پیش از انقلاب مشروطه می‌دانست. من در این درسگفتار به این پرسش‌ها پاسخ خواهم داد که آیا انجمن معارف به عنوان نمونهء چنین نهادی می‌توانست به حیات خود ادامه دهد؟ و چرا آرزوی علی‌خان امین‌الدوله برای شکلگیری عرصه‌ای که بیرون از حوزهء اقتدار درباری امکان کنش جمعی برای عامهء مردم را فراهم آورد صورت تحقق به خود نگرفت؟
زمان:سه‌شنبه، ۹ آذر ۱۴۰۰
ساعت ۱۸ تا ۲۰