••آنلاین••
«تعقیب و آزار و هنر نوشتار در مکتوبات عصر مشروطه»
با شروین مقیمی و آزاده گنجه
در سدهی بیستم و اندکی پیش از آغاز جنگ دوم جهانی، طی کوششهای فکری بدیع لئو اشتراوس، فیلسوف شهیر آلمانی-آمریکایی، جریانی تفسیری به تدریج سر برآورد که تا به امروز ادامه یافته و بر اهمیت آن افزوده شده است. «تعقیب و آزار و هنر نوشتار»، عنوان یکی از آثار همین اشتراوس است که در آن اصلیترین دعاوی این روش تفسیری جدید برای متون فلسفی، با تمرکز بر سه فیگور کلیدی در سنت فکر فلسفیِ فیلسوفان یهودی یعنی ابن میمون، الخوزاری، و اسپینوزا)، به بوتهی آزمون نهاده میشود. یکی از مهمترین دعاوی در اینجا ضرورت التفات به چندلایهبودن متنهای فیلسوفان در تفسیر و فهم و خوانش آنهاست. این چندلایهبودن محصول شرایطی است که از ناحیهی استلزامات حاکم بر عرصهی سیاسی ناشی میگردد؛ استلزاماتی که صورتی از جزمیت را به عنوان نقیض راه و روش فکری در فلسفه، به یک ضرورت تبدیل میسازد. بنابراین خوانش متونی از این دست چنانچه بخواهد به فهم اغراض غیرارتدکسی نهفته در آنها نائل آید، مستلزم شیوهی خاصی است که طی آن وجوه اگزوتریک متن بتواند ما را به سوی وجه ازوتریک آن رهنمون گردد. به نظر میرسد این مقدمه اجمالی برای فهم منظور ما از اعمال این روش در فهم برخی از مهمترین مکتوبات دورهی مشروطه، کافی باشد. البته یک قید اساسی در این میان وجود دارد و آن اینکه هیچ یک از نویسندگان عصر مشروطه به آن معنایی که اشترواس و شاگردان او در نظر دارند، «فیلسوف» محسوب نمیشوند. مصداق فیلسوف نزد آنها افلاطون و ارسطو و فارابی و لاک و اسپینوزا و امثالهم است. با این حال این بدان معنی نیست که نتوان برخی از شیوههای فهمِ پیشنهادشده از سوی این مکتب تفسیری را برای فهم مکتوبات نویسندگان مهم عصر مشروطه به کار بست. این نکته به ویژه از آن رو موضوعیت پیدا میکند که نویسندگان و فیلسوفان متجدد غربی نیز تا پیش از سدهی نوزدهم، به طور کلی در مواقعی که قصد اشاره به آموزههایی داشتند که میتوانست «مخاطراتی» برای آنها در پی داشته باشد، از فرمهای نوشتاری مختلفی استفاده میکردند که در آنها مرجع طرح آموزههای مزبور، کسی غیر از خود آنها باشد. به عنوان مثال گوتلب افرایم لسینگ که هوادار تفسیر اسپینوزایی از کتاب مقدس بود، از بیم مخاطراتی که طرح این آموزهها در پی داشت، در اثر مشهورش یعنی ارنست و فالک، دیالوگهایی برای فراماسونها، کوشید تا تعالیم خود را به سیاق استاد قدمایی خویش یعنی افلاطون، در فرم دیالوگی عرضه نماید.
زمان: چهارشنبه، ۲۶ خرداد
ساعت ۱۸ تا۲۰